کد مطلب:36772 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:28

گنجینه پرسمان » اهل بيت

-آيا عصمت از گناه و اشتباه و ائمه هدي« عليهم السلام » اكتسابي است يا خدادادي ؟

وجه نخست وعهده آن اكتسابي بودن است امام هم به مانند همه انسانهاي ديگر دريك فرايند اختياري با طاعت عبادت پرودگار و تمرين و ممارست و سلوك رباني ابواب هدايت در رحمت را به روي خود مي گشايد, استعدادهاي عالي خود را به فعليت در مي آورده وبه برترين مراتب مي رسد و آنگاه نوبت به وجه سوم مي رسد كه لطف و تأييد والاهي به ياريش شتافته و اراده تكويني خداوند به او مقام طهارت و عصمت بخشد .
بنابر اين اگر چه مقدمات راه عصمت جملگي اكتسابي است ولي تحقق نهايي آن با اراده تكويني خداوند صورت مي گيرد, بدين رو همه مفسران شيعه اراده الهي در آيه { انما يريد ليذهب عنكم الرجس عنكم } را اراده تكويني گرفته اند چون مراد آيه هم قطعا حاصل مي گردد و از اراده ايشان { فانها يقول كن فيكون }مي شود .
در پاسخ به سوال خوبتان عرض مي شود منظور از عصمت و مصونيت صرفا عدم وقوع و تحقق خطا و يا گناه از ناحيه يك شخص نيست , بلكه مراد اصلي اينست كه شخصي در شرايط لازم و زمينه مساعد براي انجام گناه با عزم و اراده اي راسخ از ارتكاب به چنان گناهي خود داري مي نمايد.
به بيان روشن تر ممكن است بسياري از انسانها در شرايط عادي و طبيعي , هرگز دچار خطا و گناهي نگردند و اگر همينگونه شرايط و اوضاع تا آخر عمر براي آنها حفظ شده حالتهاي خاص و زمينه هاي متناسب با خطا و عصيان براي آنها پيش نيايد گناه و اشتباهي از آنان صادر نخواهد شد , اما همين افراد چه بسا اگر در محيطي گناه آلوده و موقعيتي متناسب باخطا كاري واقع شوند, كوچكتر ين اراده اي نداشته باشند تسليم محيط مي شوند مرتكب گناه مي گردند. بنابراين نمي توان اينگونه افراد را انسانهاي معصوم دانست .
انسان معصوم , انساني است كه همچون ديگران در شرايط و موقعيتها مختلف قرار ميگرد در محيط اجتماعي با فراز و نشيبهاي گوناگون روبرو شده با انسانها ي ديگر روابط متقابل دارد. و خلاصه تمامي زمينه ها وحالات و موقعيتهاي كه براي ديگران وجود دارد براي او نيز موجود است. اما بهر حال در هر شرايطي هرگز گرفتار گناه و عصيان نمي شوند. ( 1)
به همين دليل است كه مي توانند براي سايرين به عنوان اسوه والگوي و سرمشق باشند و گرنه اگر عدم ارتكاب به گناه در ايشان اجباري بود, افتخاري براي ايشان محسوب نشده و صلاحيت الگو بودن براي مردم را نداشتند و خداوند نيز آنان را به عنوان سرمشق الگو معرفي نمي كرد .
پيامبر اكرم « صلي الله عليه و اله » هيچيك از شما نيست مگر آنكه در باطن خود شيطاني دارد. عرض كردند : يا رسول الله آيا براي شما هم شيطاني است ؟ فرمود: بلي؛ براي من هم جز اينكه خداوند مرا ياري كرده و شيطانم تسليم من شده است و غير از نيكي و خير از من خواهش نمي كند. ( 2)
و حضرت علي « عليه السلام » مي فرمايند : من هم نفسي همچون شما دارم اما به وسيله تقوي آنرا مهار ميكنم تا در روز قيامت در امن و امان باشد. ( 3)
اما يكي ديگر از وجوه عصمت پيامبران مصونيت از خطا و اشتباه مي باشدو. آنچه در اين وجه از عصمت پذيرفتن آن لازم است و از رديف ضروريات مقام رسالت محسوب ميشود , آنست كه پيامبران اولا: در مقام تلقي وحي و گرفتن اصل تعاليم آسماني از هرگونه اشتباهي مصون مي باشند و ثانيا : در مرحله ابلاغ و رسانيدن پيام الهي به انسانها نيز هرگز مرتكب خطا و نسياني نميگردند در توجيه اين وجه از عصمت بايد گفت كه اصولا خطا و اشتباه در علم حصولي واقع ميشود. چرا كه در اين نسخ از علم ادراك توسط صورتها ي علميه تحقق نمي يابد و وجود معلوم در نزد عالم حاضر نمي شود. و طبعا چنين ادراكي آنگاه صحيح خواهد بود كه صورت علميه با واقع مطابقت داشته باشد. و از اينجا ست كه راه براي خطا و عدم انطباق و .... پديد مي آيد .اما اگر چيزي از غير طريق علم حصولي براي انسان معلوم گردد به طوري كه ديگر مقايسه اي دركار نباشد طبعا جايي براي خطا و اشتباه نيز وجود نخواهد داشت و لذا در علم انبياء به حقايق وحي نيز كه از غير طريق علم حصولي حاصل ميشود. جايي براي احتمال خطا باقي نخواهد ماند
و همچنين قرآن كريم در آيات 26- 28 سوره جن مي فرمايد :« خداوند, داناي عالم غيب است و هيچ كس را بر عالم غيب آگاه نمي سازد مگر رسولاني كه خود راضي است و آنها را براي اين برگزيده است همانا او بر محافظت آنان ( فرشتگان را ) از پيش رو و از پشت سر مي فرستد تا وحي محفوظ بماند تا بداند كه رسولان پيامهاي پرودگار خويش را به خلق مي رسانند و خداوند به آنچه در نزد رسولان است احاطه كامل داشته و شماره هر چيزي را مي داند .
در اينجا ممكن است گفته شود كه عصمت از خطا در تلقي و ابلاغ وحي امري جبري وخارج از اراده پيامبر است. يعني: خداوند براي حفظ احكام و فرامين آسماني خويش با نيروي خاصي , پيامبر را از خطا و اشتباه درمقام دريافت وابلاغ وحي مصون ميدارد و البته اين امر هيچگونه اشكالي ايجاد نخواهد كرد. آنچه باعث اشكال خواهد شد اينست كه بگوييم عصمت پيامبر ( ص ) در مقام عمل و دوري از گناه نيز امري جبري است. اينجاست كه ديگر مقام عصمت برتري او امتيازي براي پيامبر نسبت به ديگران به حساب نخواهد آمد . جبري كه با كمال اختياري انسان منافات دارد , جبري است كه در مورد افعال و اعمال آگاهانه و ارادي انسان مطرح ميشود. اما مي توان فرض كرد كه پيامبر ( ص) چونان گيرنده اي است كه وحي را دريافت كرده با هيچ كم و كاست به مردم مي رساند و در اين جريان آگاهي يا عدم آگاهي خود او به مفاد خصوصيات وحي هيچگونه تاثيري ندارد. شما در مقام عمل خود پيامبر به مفاد وحي است كه بايستي آگاهانه واز روي اختيار واراده باشد و جنبه جبري نداشته باشد. (4)
منابع :
1- جهان بيني اسلامي ( نبوت ) سال اول , مركز تربيت معلم ( تدوين با كمك موسسه در راه حق ) ,ص 37
2- محجه البيضاء , ج 5 , ص 49
3- جوانان از نظر عقل و احساسات , آقاي فلسفي
4- نهج البلاغه , نامه 45
5- جهان بيني اسلامي ( نبوت ) سال اول , مراكز تربيت معلم ( تدوين با كمك موسسه در راه حق ), ص 46-47